Τον τελευταίο καιρό, ακούμε ολοένα και περισσότερο για τις μορφές βίας που υπάρχουν στις ανθρώπινες σχέσεις, τόσο στην Ελλάδα αλλά και παγκοσμίως. Διάφορα παραδείγματα της επικαιρότητας που αφορούν σε ενδοοικογενειακές συγκρούσεις, εκμετάλλευση στο εργασιακό πλαίσιο, κακοποίηση διαφόρων μορφών, περιστατικά γυναικοκτονίας που πλημμύρισαν όλα τα δίκτυα ενημέρωσης, ξυλοδαρμοί ανθρώπων μέχρι θανάτου με την πρόφαση της επικινδυνότητας του διαφορετικού, αλλά στο βάθος με το φόβο της αποδοχής του.
Παράλληλα με την εξέλιξη της πανδημίας, μοιάζει σαν η εποχή αυτή να ξεβράζει επιπρόσθετα και μια άλλη διάσταση της κοινωνικής πραγματικότητας, αυτής που πάσχει, και το ποτήρι πια ξεχειλίζει, εξαναγκάζοντας όλους εμάς να στρέψουμε το βλέμμα μας εκεί, αδυνατώντας πια να τηρήσουμε το γνωστό ρητό «τα εν οίκω μη εν δήμω».
Σαστισμένοι παρακολουθούμε τις εξελίξεις που λαμβάνουν χώρα, αναμένοντας πώς και με τι όρους θα αποδοθεί δικαιοσύνη στα εκάστοτε συμβάντα. Η ειδησεογραφία μας βρίσκει άλλοτε έκπληκτους και παγωμένους, μη μπορώντας να πιστέψουμε τα όσα ακούμε, και άλλοτε με ένα αίσθημα βαθιάς θλίψης γνώριμης, σαν κάτι να ξέραμε ή να είχαμε φανταστεί, σαν κάτι να είχαμε δει ή ακούσει σχετικά, αλλά να ήταν γερά κλειδωμένο πίσω από κλειστές πόρτες του νου και της καρδιάς μας.
Η κακοποίηση έχει λάβει σωρεία αναλύσεων ως προς τα αίτια και την έκφανσή της, συμπεριλαμβάνοντας παράγοντες πολιτικούς, κοινωνικούς, ψυχολογικούς αλλά και βιολογικούς. Ψάχνουμε απαντήσεις που να εξηγούν γιατί προκύπτουν συμπεριφορές τόσο βίαιες και ένστικτα κατακλυσμιαία, οδηγώντας μέχρι και σε ακραία περιστατικά που οδηγούν στη στέρηση της ανθρώπινης ζωής και αξιοπρέπειας. Όλες αυτές οι αναλύσεις είναι εξαιρετικά σημαντικές και απαραίτητες για την κατανόηση του ανθρώπου και της κοινωνίας, ωστόσο χρειάζεται εκτενής περιγραφή όλων των διαπλεκόμενων μεταβλητών για το εν λόγω ζήτημα, η οποία δεν αποτελεί στόχο του παρόντος κειμένου. Από την άλλη, μια ερώτηση που γεννάται εν όψει των διαφόρων περιστατικών που αναφέρθηκαν είναι : πώς μπορεί να δημιουργηθεί ένας ανοιχτός διάλογος για τον αντίποδα της βίας και την πρόληψη φαινομένων επιβολής και καταπάτησης ανθρώπινων δικαιωμάτων, είτε αυτά αφορούν στο δικαίωμα της ύπαρξης, σε δικαιώματα εργασιακά, στο δικαίωμα της αυτονομίας, της αυτοδιάθεσης, της ελεύθερης σεξουαλικότητας, κλπ;
Για αρχή, αρκεί να ρίξουμε μια προσεκτική ματιά στους πυλώνες πάνω στους οποίους χτίζεται η συμπεριφορά και η στάση μας. Ενδεικτικά, αυτοί αφορούν στις κοινωνικές αξίες με τις οποίες γαλουχηθήκαμε και τις οποίες κληροδοτούμε στα παιδιά μας, τον τρόπο του σχετίζεσθαι με τον εαυτό μας και με το διπλανό, τη διαδρομή μας στον εργασιακό βίο αλλά και το κατά πόσον ευρύτερα στην κοινωνία αισθανόμαστε δέκτες όσων συμβαίνουν ή συμμέτοχοι ως ενεργός κρίκος στην αλυσίδα του κοινωνικού συνόλου.
Μια αναθεώρηση συχνά φέρνει επαναδιαπραγμάτευση, φόβο και ανασφάλεια. Χρειαζόμαστε να κοιτάξουμε τους καθρέφτες μας, ατομικούς και συλλογικούς, και να αναρωτηθούμε για τα όρια που θέτουμε, για τα «ναι» και τα «όχι» μας, για τις έννοιες του σεβασμού, της αλληλεγγύης, της συνύπαρξης και της συλλογικής μας ταυτότητας. Τα περιβόητα πρότυπα με τα οποία μεγαλώσαμε, τι στόχο είχαν τελικά; Κι αν αυτός ο στόχος δεν εξυπηρετεί πια το «σήμερα» και το «αύριο» που ονειρευόμαστε, τι χρειάζεται για να παραδεχτούμε ότι καλούμαστε να αλλάξουμε; Η κοινωνία και ο κόσμος είναι το σπίτι μας. Κάποτε έμοιαζε να μας προστατεύει και να προάγει την ευημερία αλλά τα χρόνια πέρασαν, τα ζητούμενα δεν είναι πλέον τα ίδια και η μέρα της ανοικοδόμησης έχει ξημερώσει.
Η εποχή αλλάζει. Η πληροφορία διαχέεται και μεταδίδεται τόσο γρήγορα πια, που ανάμεσα στα πλεονεκτήματα του διαδικτύου ήρθε στο φως και ένα ακόμα – ίσως σκληρότερο στη διαχείρισή του – αλλά με προεκτάσεις που εν δυνάμει θα είναι ωφέλιμες για το μέλλον το δικό μας και των επόμενων από εμάς: σήμερα έχουμε πρόσβαση στη γνώση και την επικοινωνία περισσότερο από ποτέ. Μπορούμε να διαβάσουμε, να ενημερωθούμε, να αναζητήσουμε πληροφορίες αλλά και πηγές υποστήριξης για ό,τι μας δυσκολεύει, μπορούμε να μοιραστούμε με άλλους τα δικά μας βιώματα και να απευθυνθούμε εκτός του κύκλου μας, σε ανθρώπους και δίκτυα υποστήριξης πέρα από τα γεωγραφικά σύνορα της κοινωνίας και του τόπου μας. Το παράδοξο που βιώνουμε είναι η αντίφαση του πόσο εύκολο έχει γίνει με τα νέα μέσα επικοινωνίας να μιλήσουμε με ανθρώπους και πόσο ταυτόχρονα μόνοι νιώθουμε.
Η εποχή μας προσκαλεί να εστιάσουμε σε μια ουσιώδη έννοια της συνύπαρξης, την αλληλεγγύη. Μαθαίνουμε για άλλους που βοήθησαν, που δεν κοίταξαν αλλού, που βρήκαν το θάρρος να πουν «εγώ είμαι εδώ, αν χρειαστείς βοήθεια» και ερχόμαστε αντιμέτωποι με την ευθύνη και το θάρρος που όλοι έχουμε μέσα μας, με την ομορφιά της σχέσης, της επαφής και της αλληλεπίδρασης που δεν έγκειται στην επιβολή και την καταπάτηση δικαιωμάτων αλλά τη δύναμη και τη χαρά που φέρνει αυτή όταν απλώνουμε το χέρι σε όποιον ίσως το χρειάζεται.
«Κανένας άνθρωπος δεν είναι νησί, ακέριος μοναχός του. Κάθε άνθρωπος είναι ένα κομμάτι ηπείρου, ένα μέρος στεριάς. Αν η θάλασσα ξεπλύνει ένα σβόλο χώμα, η Ευρώπη γίνεται μικρότερη. Όπως κι αν ξεπλύνει ένα ακρωτήρι ή ένα σπίτι φίλων σου ή δικό σου. Κάθε ανθρώπου ο θάνατος λιγοστεύει εμένα τον ίδιο, γιατί είμαι ένα με την Ανθρωπότητα. Κι έτσι ποτέ σου μη στέλνεις να ρωτήσεις για ποιον χτυπά η καμπάνα. Χτυπάει για σένα». Τζον Ντoν (1572-1631)